XI Seminarium Historyków Filozofii Polskiej » Szczegółowy opis tematu spotkania

Wojna i pokój a filozofia polska

Pojęcia wojny i pokoju należy tutaj rozumieć szeroko oraz symbolicznie. „Wojna” oznaczać więc będzie każdy stan mobilizacji społecznej, dotyczący obrony podstawowych wartości, m.in życia oraz godności, a także tego wszystkiego, co określa się jako wspólne dobro, bonum communae.

„Pokój” natomiast oznacza coś więcej niż bezpośrednie zaprzestanie działań zbrojnych. Bywa bowiem ustanowiony, a nawet narzucony na warunkach niegodziwych, jak np. pax sovietica w Polsce, po II wojnie światowej.

Co do istoty, wojna i pokój różnią się diametralnie, stanowiąc nawzajem swe negacje. W przeciwieństwie do pokoju, który sprzyja tworzeniu, wojna z konieczności wiąże się ze zniszczeniem, dlatego szczególną wartość ma postawa tych jednostek, które wbrew owej konieczności, twórczo pracują w centrum otaczającego je zniszczenia.

Planowane spotkanie seminaryjne dotyczyć będzie następujących tematów:

1. Losy filozofów polskich w czasach wojny i pokoju.

2. Problem wojny i pokoju w polskiej myśli filozoficznej.

3. Filozofia wobec aktualnych zagrożeń wojennych.

Ad.1. Wojna przerwała często życie świetnie zapowiadających się badaczy, ale także zmieniała radykalnie warunki pracy polskich myślicieli. Pomimo niemożliwych do wyobrażenia trudności,  praca ta była niekiedy kontynuowana. W swoich Wspomnieniach i zapiskach Hugo Steinhaus zanotował: „Od 1 lutego 1942 (…) zacząłem robić zapiski naukowe. Nie mogłem wykonywać zupełnych prac, bo niepokój wewnętrzny nie pozwalał na konsekwentne zajęcie się jednym tematem, ale notowałem pomysły, które mi przychodziły do głowy” (j.w., s.249; „Aneks”, Londyn).

Czasy powojenne okazały się dla wielu badaczy niemniej trudne. Indywidualne historie powoli wydobywane są na światło dzienne (por. R. Kuliniak, M. Pandura, Ł. Ratajczak, Filozofia po ciemnej stronie mocy, t.1-3, Wydawnictwo Marek Derewiecki). Paraliżujące echa wojny słyszalne są również w czasie nastającego po niej pokoju.

Ad.2. Niemal od początku istnienia Akademii Krakowskiej żywa była w pracach jej mistrzów tematyka wojny oraz pokoju. Do wielkich osiągnięć polskiej myśli politycznej należy opracowanie zasad wojny sprawiedliwej, przez Pawła Włodkowica, jeszcze w XV wieku. Nadto wszelka dyskusja, która się toczyła pomiędzy skrajnymi stanowiskami filozoficznymi, zmierzała ku ustaleniu dobrze uzasadnionego kompromisu i dlatego polski sposób uprawiania filozofii określano mianem „irenizmu”.

Późniejsza historia Polski dostarczyła bardzo wielu powodów do dyskusji na temat wojny i pokoju.

Ad.3. Powinnością współczesnych myślicieli jest szukanie sensu pomimo aktualnych zagrożeń wojennych. Szczególną rolę odgrywają analizy historyków filozofii dostarczające wyjaśnień mądrościowych zawartych w dorobku minionych epok. Solidarność budowana ponad przedziałami pokoleniowymi może stać się remedium na lęki współczesności.